O prawosławiu w Jeleniej Górze

Jeszcze na Drugim Soborze w Nicei w 787 roku Kościół chrześcijański występował jako jedność. Oba kościoły we Wschodnim Cesarstwie Rzymskim (związany z kultura grecką) i w Zachodnim Cesarstwie Rzymskim (związany z kultura łacińską) ściśle ze sobą współpracowały ale coraz wyraźniej widoczne były już oznaki postępujących różnic.

Definitywny rozłam nastąpił w 1054 roku, w czasie kiedy w Polsce i na Rusi właśnie zakorzeniło się na dobre chrześcijaństwo po oficjalnym przyjęciu wiary chrystusowej w Polsce z Zachodu, a na Rusi ze Wschodu. Podział Kościoła na Wschodni i Zachodni trwał dość długo i pogłębiał się, aby w XIII wieku stać się faktem.

Tak się złożyło, że granica obu Kościołów przebiega praktycznie od tych odległych czasów do dzisiaj na tej samej linii, a na tym pograniczu oba Kościoły przenikają się. Granica ta w późniejszych wiekach, kiedy doszło do zbliżenia Korony Polskiej z Księstwem Litewskim (składało się w większości z ziem ruskich), była granicą wewnętrzną I Rzeczpospolitej. Po latach rozbiorów, w 1918 roku odrodziła się państwowość polska, a właściwie unijna polsko – ruska (Litwa stworzyła własne państwo). Powstała II Rzeczpospolita z wewnętrzną granicą oddziaływania i przenikania się Kościołów Katolickiego i Prawosławnego.

Układ ten został zaburzony pod koniec II wojny światowej, w wyniku nowego podziału świata i wyznaczenia granic w tej części Europy, przez Józefa Stalina. Już w 1944 roku rozpoczęto pierwsze deportacje ludności ruskiej z terenów południowo – wschodnich Polski w nowych granicach, na tereny zachodnie ZSRR. Część ludności wyznania prawosławnego skorzystała z okazji i z terenu Polski wschodniej (przed wojną nazywanej Centralną Polską) wyjechała na, tzw. Ziemie Odzyskane szukać tam swojej przyszłości. Większe fale ludności ruskiej wyznania prawosławnego deportowano z tych terenów, w ramach Akcji Wisła, w 1947 roku. Na Ziemie Zachodnie przesiedlono ok. 140 000 osób, a drugie tyle przyjechało tu jako migranci za lepszym życiem.

Dla Polaków, w większości katolików, przejmowanie Ziem Zachodnich nie było szokiem. Znajdowały się tutaj przecież kościoły katolickie, a także ewangelickie, które bardzo łatwo można było przystosować do tworzenia na ich bazie polskich parafii. Ludności ruskiej było znacznie trudniej, bowiem dostosowanie istniejących poniemieckich świątyń do celów liturgicznych wymagało wielu remontów i adaptacji.

Już 5 czerwca 1945 roku, powstała Prawosławna Administracja Ziem Odzyskanych, a 15 lipca przekształcono ją w diecezję Ziem Odzyskanych. Na jej bazie pod koniec lat 40.XX wieku, utworzono diecezję gdańsko – szczecińską, a od 1951 roku przekształcono ją w diecezję wrocławsko – szczecińską istniejącą do dzisiaj. Pionierem zakładania nowych parafii prawosławnych, m.in. na terenie południowym Dolnego Śląska, był ks. Stefan Biegun. On to założył tu dziewięć parafii, w tym: w Świdnicy, Wałbrzychu, Jeleniej Górze i Mirsku.

Parafia jeleniogórska początkowo nie miała własnej świątyni. Dopiero w 1948 roku oddano do jej dyspozycji dawny katolicki kościół pw. NM Panny, zbudowany w XV wieku, zniszczony w XVII wieku, a odbudowany w stylu barokowym w XVIII wieku, stojący przy ul. 1.Maja. W XIX wieku przestał on pełnić funkcję kościoła i został przejęty przez miasto Jelenią Górę w 1925 roku. Próbowano zorganizować w nim muzeum miejskie, ale nic z tego nie wyszło i cały czas obiekt stał pusty. Został pozbawiony wyposażenia i coraz bardziej był dewastowany. Po przejęciu go przez parafię prawosławną, zaczęto w nim kompleksowy remont. Umieszczono w nim ikonostas, przeniesiony ze zniszczonej cerkwi w Hrubieszowie. Cerkiew udostępniono wiernym w 1952 roku. Z czasem otrzymała ona wspaniały wystrój malarski, freski zaprojektowane przez Jerzego Nowosielskiego (odnowiono je w 2000 roku), jednego z najwybitniejszych twórców sztuki prawosławnej w Polsce obok Adama Stalony Dobrzańskiego i Dymitra Pargaczewskiego.

Dzisiaj Parafia Prawosławna Apostołów Piotra i Pawła w Jeleniej Górze, należąca do dekanatu Lubin diecezji wrocławsko – szczecińskiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego, liczy niewielu wiernych ale na stałe wpisała się w pejzaż Jeleniej Góry. Jej proboszczem jest ks. Bazyli Sawczuk.

Drugi ośrodek prawosławny w Jeleniej Górze znajduje się w uzdrowiskowej części miasta, w Cieplicach. Jest to Dom Opieki Św. Stefana, przy ul. Cieplickiej, zbudowany w latach 70.- 80. XX wieku. Przy nim funkcjonuje filialna Cerkiew Św. Męczennika Stefana. Ośrodek zarządzany jest przez ks. Mariusza Kiślaka.

Jeśli chodzi o Cieplice, to związki tej miejscowości z prawosławiem są dużo starsze niż w innych miejscach na terenie Dolnego Śląska i sięgają I poł. XIX wieku, kiedy to, posiadający zamek w niedalekich Mysłakowicach król pruski Fryderyk Wilhelm III w 1817 roku wydał za mąż swoją córkę Fryderykę Luizę Charlottę Wilhelminę za młodszego brata cara Aleksandra II, Mikołaja Pawłowicza. Ona to przyjęła prawosławie i imię Aleksandra Fiodorowna. Później będąc carycą, żoną Mikołaja I, bardzo często przyjeżdżała w Karkonosze, do pałacu w Karpnikach na wakacje z dziećmi: Aleksandrem (późniejszy car Aleksander II, który sprzedał Alaskę Stanom Zjednoczonym), Konstantym (wielki książę, późniejszy namiestnik Królestwa Polskiego), Olgą (późniejszą królową Wirtenbergii), Marią (późniejszą księżną Lichtensteinu) i Aleksandrą (późniejszą księżną Hesji). Towarzyszył im zawsze cały szereg osób z carskiego dworu. Większość z nich korzystało także z Uzdrowiska Cieplice, które stało się modne wśród bogatych Rosjan.

W Cieplicach powstało całe osiedle willi, zbudowanych przez kuracjuszy z Imperium Rosyjskiego, nazywanych dzielnicą rosyjską. Znajdowało się ono między ulicami Krośnieńską, Łabską i Kamienną. W samym Uzdrowisku urządzano specjalne kąpiele i tzw. "banie" dla wygody rosyjskich, bogatych gości.