Najstarsze cmentarze obecnej Jeleniej Góry

Dwie daty w życiu człowieka są pewne: narodzin i śmierci. Każde skupisko ludzi, każda osada ma więc obok miejsca gdzie stoją domy żyjących, także miejsce, gdzie chowano zmarłych. Każdemu „polis” – miastu żywych towarzyszyło zawsze „nekropolis”, czyli miasto umarłych (stąd nekropolia).

- Jelenią Górę lokowano w drugiej połowie XIII w., ale dokładna data powstania miasta nie jest znana. Pierwsza wzmianka o jego obywatelach (mieszczanach) pochodzi z 1288 r. Z legend wiadomo, że przed powstaniem miasta miała istnieć osada u podnóża Wzgórza Krzywoustego. Obok niej na wzgórzu stał kościół św. Wolfganga, a przy nim funkcjonował cmentarz – mówi Stanisław Firszt, dyrektor Muzeum Przyrodniczego w Jeleniej Górze.

Gdy zakładano miasto, wewnątrz umocnień zawsze wydzielano teren kościelny z poświęconą ziemią, na której wznoszono kościół parafialny i zakładano cmentarz. W Jeleniej Górze, w końcu XIII w., wybudowano kościół p.w. św. Erazma i Pankracego, wokół którego powstała nekropolia. Pierwsza zmianka o tej świątyni pochodzi z 1304 r. Z biegiem lat cmentarz mający ograniczoną przestrzeń, zapełnił się i trzeba było znaleźć nowe miejsce pochówków w pobliżu miasta.

- Rada miasta Jeleniej Góry w XV w. postanowiła założyć nowy cmentarz za Bramą ul. Długiej, przy drodze w kierunku Cieplic, po prawej stronie przy obecnej ul. Wolności. Wybudowano tam w 1449 r., kaplicę św. Ducha, która pełniła funkcję kaplicy cmentarnej. Świątynia ta została rozebrana na początku XX w., bowiem wstrząsy jeżdżących obok tramwajów spowodowały pękanie jej murów. Wyposażenie tej kaplicy, tzn. prospekt organowy, elementy wystroju i wyposażenia ołtarza, znajdują się w Muzeum Karkonoskim w Jeleniej Górze – opowiada dyrektor.

W XVI w., po wystąpieniu Lutra, coraz więcej mieszkańców Jeleniej Góry przechodziło na protestantyzm. Ewangelicy chcieli mieć własny cmentarz. Założyli go za Bramą Wojanowską, po prawej stronie w kierunku dzisiejszej ul. 1 Maja. Obecnie stoją tam kamienice. Funkcję kaplicy cmentarnej tej nekropolii pełniła wtedy kaplica św. Anny. W czasie wojny 30-letniej cmentarz ten zniwelowano, a na jego miejscu zbudowano umocnienia ziemne, wzmacniając obronność miasta od wschodu (od tej strony najłatwiej było dostać się pod mury).

- Na początku XVIII w., już po okresie kontrreformacji, zaczęto budować Kościół Łaski, obecny Podwyższenia Krzyża Świętego. Wokół powstał cmentarz i zbudowano z czasem grobowce najbogatszych kupców jeleniogórskich, którzy mianowali się ”Władcami Woali”. W XIX w. weszły nowe przepisy sanitarne, nakazujące, by cmentarze zakładać poza miastem. A oba jeleniogórskie, katolicki przy kaplicy św. Ducha i ewangelicki przy Kościele Łaski, w związku z rozbudową miasta, znalazły się w jego centrum. Dlatego w latach 1874-1876 założono nowy cmentarz komunalny za miastem, przy obecnej ul. Sudeckiej, zwany dzisiaj „starym cmentarzem”. Wejście na jego teren znajdowało się od wschodu, a przy głównej alei zbudowano niewielką kaplicę, biura i ogrodnictwo w 1886 r. Budynki te istnieją do dzisiaj. Nekropolia przeznaczona była dla chrześcijan. Zarówno dla katolików, jak i ewangelików. Jej regulamin oparto na regulaminie cmentarza legnickiego, który powstał w 1864 r. – mówi Stanisław Firszt.

Stary cmentarz żydowski do XIX w. istniał prawdopodobnie w okolicach ul. Nowowiejskiej, na przeciwko obecnego Uniwersytetu Ekonomicznego. Później tak jak nekropolię chrześcijańską, także nowy kirkut założono przy dzisiejszej ulicy Sudeckiej, naprzeciwko chrześcijańskiego cmentarza komunalnego. Do dzisiaj istnieją pozostałości po macewach i kamień upamiętniający to miejsce.

- Wraz z rozwojem miasta powiększał się również cmentarz, na którym zaczęło brakować miejsca. W 1900 r. rozszerzono go w kierunku zachodnim, w stronę obecnej ul. Mickiewicza. Po dziesięciu latach został ponownie rozbudowany w kierunku południa, czyli w stronę osiedla Czarnego. 10 listopada 1910 r. powstał projekt nowoczesnej kaplicy. Jej budowę rozpoczęto dopiero po ponownym rozszerzeniu cmentarza w kierunku południowo-wschodnim, czyli w stronę Łomnicy. Tam na wzgórku w latach 1913-1914 wybudowano kaplicę z nowoczesnym krematorium. Od 1914 r. zaczęto w Jeleniej Górze palić zwłoki. Pierwsze pole urnowe powstało naprzeciwko wejścia głównego do kaplicy, w tak zwanym „lasku brzozowym”. Został tam później pochowany m.in. pierwszy nadburmistrz Jeleniej Góry Artur Hartung. Nagrobki, a częściej głazy przykrywały znajdujące się tam urny. Między nimi chowano po wojnie Polaków w trumnach - opowiada dyrektor.
W latach 90’ XX w., kiedy „stary cmentarz” już się zapełnił, wybudowano tzw. nowy cmentarz przy obecnej ul. Sudeckiej wraz z kaplicą, na wysokości osiedla Czarne.

Warto wspomnieć, że już po I wojnie światowej w latach 20’ XX w. Jelenia Góra wchłaniała inne miejscowości. Wieś Kunice przy obecnej ul. Wolności, miała własny cmentarz.

- W 1976 r. do Jeleniej Góry przyłączono Cieplice. Pierwszy cmentarz znajdował się tu przy kościele św. Jana Chrzciciela i klasztorze już od końca XIII w. W połowie XVIII w. w Cieplicach wybudowano kościół ewangelicki, obok którego również założono cmentarz, funkcjonujący do końca XIX w. Obecnie na jego części jest parking. W XIX w. założono nową nekropolię chrześcijańską wraz z kaplicą obok dzisiejszego dworca PKP w Cieplicach przy ul. Jagiellońskiej. Nowy cmentarz dla Cieplic założono w latach 90’ XX w. przy ul. Krośnieńskiej – wyjaśnia Stanisław Firszt.

Sobieszów, również przyłączony do Jeleniej Góry był wsią, w której znajdował się kościół św. Marcina o średniowiecznym rodowodzie. Obok niego funkcjonował cmentarz. W XVIII w. ewangelicy wybudowali tu kościół (dzisiejszy kościół parafialny) i założyli własny cmentarz. W drugiej poł. XIX w. utworzono chrześcijański cmentarz komunalny przy obecnej ul. Romera, funkcjonujący do dziś.

- Na terenie Zabobrza, budowanego od lat 60’ XX w., niegdyś znajdowały się dwie wsie: Strupice (dzisiejsza ul. Wiejska) i Raszyce. Stał tu kościół św. Wojciecha, a obok niego funkcjonował cmentarz. Ostatnie pochówki odbyły się w latach 70’ XX w. Dzisiaj nekropolia ta została wchłonięta przez rozwijające się osiedle – mówi dyrektor.

Kolejną miejscowością, będącą częścią Jeleniej Góry jest Maciejowa. Od średniowiecza stoi tam kościół, wokół którego jest do dzisiaj funkcjonujący cmentarz katolicki. Poniżej, bliżej dzisiejszej ul. Wrocławskiej, ewangelicy stworzyli swoją nekropolię. Dziś jest tam tablica upamiętniająca ten fakt.

- Podobnie było w Grabarowie, Goduszynie i Jagniątkowie. Nawet przez liczbę cmentarzy, tych starych, istniejących, ale nie używanych, czy też używanych nieprzerwanie i budowanych nowych, Jelenia Góra jest specyficznym miastem nie tylko w skali Dolnego Śląska. Dawne cmentarzyska sprzed wieków i zapomniane już cmentarze często są pod naszymi stopami, ale czas zatarł całkowicie pamięć o nich. Tak więc świat żywych i umarłych łączy się, bo śmierć jest tylko końcem drogi życia, a życie jest tylko początkiem drogi prowadzącej nieuchronnie do śmierci – dodaje Stanisław Firszt.