Ponad 200 lat jeleniogórskich czasopism

W dzisiejszych czasach mediów elektronicznych, telewizji cyfrowej i łączności satelitarnej, przepływ informacji dotyczących wydarzeń na całym świecie jest niemal błyskawiczny. Często na bieżąco, wręcz na żywo, można śledzić wydarzenia, które dzieją się tysiące kilometrów dalej. Spowodowała to rewolucja technologiczna zapoczątkowana w XX w. Jeśli wiek XIX można nazwać wiekiem pary, wiek XX wiekiem atomu, tak wiek XXI jest i będzie wiekiem informatyki. Przed wynalezieniem elektryczności, głównym dostarczycielem informacji były czasopisma.

- Pierwsze gazety i inne informatory pojawiły się w XVI w. Docierały one do bardzo wąskiego grona odbiorców. Z czasem, wraz z rozwojem drukarstwa, wzrastała ich ilość i nakłady. Coraz szersze rzesze czytelników korzystały z tych nośników informacji. Rozwijał się też kolportaż, co umożliwiło dotarcie z aktualnymi wiadomościami do najodleglejszych czytelników. Czym dalej od centrów wydawniczych, tym informacje stawały się nieco spóźnione, ale w porównaniu z wcześniejszymi okresami, był to wielki postęp – opowiadał Stanisław Firszt, dyrektor Muzeum Przyrodniczego w Jeleniej Górze.

Bujny rozkwit wszelkiego rodzaju czasopism w Europie nastąpił szczególnie po okresie wojen napoleońskich. Dotyczyło to też Kotliny Jeleniogórskiej.

- Już w 1803 r. w ówczesnym Hirschbergu (Jelenia Góra) pojawił się "Schlesische Gebürgsblätter”. Czasopismo to wychodziło regularnie przez 16 lat. Nieco później, bo w 1812 r., zaczał ukazywać się tutaj "Der Bote aus dem Riesengebirge. Zeitung für alle Stände". Gazeta ta była rekordzistą jeśli chodzi o ilość lat jej wydawania. Ostatni numer czasopisma ukazał się w 1932 r. Zatem "Der Bote..." ukazywał się nieprzerwanie aż przez 120 lat. Od 1820 r., przez trzy lata próbowano wznowić pierwsze czasopismo, nadając mu tytuł "Neue Schlesische Gebirgsblätter" – mówił dyrektor.

W 2 poł. XIX w., wraz z rozwojem turystyki w Karkonoszach i potrzebą szybkiej informacji, a także bujnym rozwojem nowo powstałego Cesarstwa Niemieckiego wzbogaconego po zwycięskiej wojnie z Cesarstwem Francuskim, pojawiły się nowe gazety, które na wiele lat zdominowały lokalną prasę.

- I tak w latach 70’ XIX w. pojawił się "Hirschberger Anzeiger", w 1879 r. zaczęła ukazywać się "Die Post aus dem Riesengebirge". Wydawano ją przez 13 lat do 1892 r. W 1888 r. powstały aż trzy nowe czasopisma. Były to: "Hirschberger Tageblatt (ukazywał się do 1901 r.), "Schlesische Gebirgs – Zeitung" (ukazywała się do 1935 r.) i "Der Wanderer im Riesengebirge" (czasopismo to wydawane przez Riesengebirgs=Verein ukazywało się aż 56 lat do 1944 r.). Pod koniec XIX w. w 1892 r., zaczął być wydawany "General Anzeiger für das Riesengebirge" (kres czasopisma dała I wojna światowa i ciężka sytuacja Niemiec po jej zakończeniu, przestał się ukazywać w 1920 r.). Jego miejsce zajęła gazeta "Der Landwirt aus dem Riesengebirge" (ukazywała się do 1933 r.) – wymienił Stanisław Firszt.

Po wielkim kryzysie lat dwudziestych w Niemczech, nastąpił szybki wzrost gospodarczy w latach 30’ XX w. W tym czasie zaczęto wydawać w Hirschberg nowe czasopisma. W 1932 r., "Beobachter im Iser=und Riesengebirge" (ukazywał się do 1944 r.), w 1935 r. "Kreis-Blatt des Kreises Hirschberg (ukazywał się do 1944 r.), a w 1937 r. "Unsere Heimat, Jahrbuch für den Stadt und Landkreis Hirschberg" (ukazywał się do 1943 r.).Były to ostatnie czasopisma wydawane po niemiecku i dla Niemców w Kotlinie Jeleniogórskiej.

- Od maja 1945 r., już w polskiej Jeleniej Górze, drukowano pierwsze polskie gazety: "Nasz Głos. Gazetka Żołnierska" (ukazywał się tylko w 1945 r.), "Pionier.Dziennik Dolnośląski" (ukazywał się do 1946 r, drukowany był w Legnicy i we Wrocławiu, a w Jeleniej Górze był stały oddział czasopisma), "Dziennik Zachodni" (ukazywał się do 1952 r. w Katowicach, a w Jeleniej Górze gazeta miała stały oddział) i "Naprzód Dolnośląski" (ukazywał się do 1958 r. we Wrocławiu, a w Jeleniej Górze gazeta miała stały oddział). Ciekawą jeleniogórską inicjatywą było, wydawanie od 1946 r., własnego, ilustrowanego miesięcznika, pt. "Śląsk" (ukazywał się najpierw w Jeleniej Górze, ale w 1948 r., przy okazji wielkiej Wystawy Ziem Odzyskanych we Wrocławiu, druk czasopisma przeniesiono do Wrocławia i to był jego koniec). Od 1948 r. w Jeleniej Górze powstały stałe oddziały gazet wydawanych we Wrocławiu, tj. "Słowa Polskiego" i "Gazety Robotniczej". Oba czasopisma ukazywały się przez 50 lat – opowiadał dyrektor.

Jeleniogórską inicjatywę "po odwilży" z 1956 r., wraz z powstaniem "Tez Jeleniogórskich", było rozpoczęcie wydawania w 1958 r., "Nowin Jeleniogórskich". W 1964 r., z inicjatywy członków Towarzystwa Przyjaciół Jeleniej Góry, zaczął się ukazywać rocznik, pt. "Rocznik Jeleniogórski" (czasopismo to ukazuje się dzięki dotacjom Miasta Jeleniej Góry do dzisiaj). Od momentu utworzenia w 1975 r., do końca istnienia województwa jeleniogórskiego w 1998 r., w Jeleniej Górze powstały i ukazywały się liczne czasopisma lokalne i ponadregionalne o niskich i dużych nakładach.

- Przez pięć lat (w latach 1977 – 1982) ukazywał się "Informator Kultury i Turystyki Województwa Jeleniogórskiego". Siedem lat (1977 – 1985) drukowano "Zbliżenia. Biuletyn Informacyjny KW PZPR w Jeleniej Górze". W 1983 r. Wojewódzki Dom Kultury w Jeleniej Górze rozpoczął wydawanie "Karkonoszy" (później czasopismo to przejęły osoby prywatne, a następnie Związek Gmin Karkonoskich i ostatecznie wydawane jest pod zmienionym tytułem przez Karkonoski Park Narodowy). Od 1986 do 1996 r. ukazywała się "Kurenda. Jeleniogórski Informator Oświaty". W latach 1990 – 1996 wychodził "Rynek Jeleniogórski", w latach 1991 – 1998 "Biuletyn Sejmiku Samorządowego Województwa Jeleniogórskiego", w latach 1992 – 1995 "Euroregion Nysa. Biuletyn Informacyjny Stowarzyszenia Gmin Polskich Euroregionu Nysa". Przez pięć lat (1994 – 1998) wychodził "Jeleniogórski Kuryer Prowincjonalny",("Kuryer Jeleniogórski"). Od 1997 r., Muzeum Okręgowe w Jeleniej Górze (dzisiaj Muzeum Karkonoskie) rozpoczęło wydawanie kwartalnika "Skarbiec Ducha Gór" (czasopismo przestało ukazywać się w 2008 r.). Od 1998 r. Muzeum Przyrodnicze w Jeleniej Górze, dzięki dofinansowaniu WFOŚ i GW we Wrocławiu, nieprzerwanie do dzisiaj wydaje jedyne czasopismo naukowe w regionie, rocznik "Przyroda Sudetów" – wymienił Stanisław Firszt.

Po likwidacji województwa jeleniogórskiego, na poczatku XXI w. ukazywał się "Tygodnik Jeleniogórski"przez osiem lat od 2004 roku, z inicjatywy nieistniejącego już dzisiaj, Jeleniogórskiego Stowarzyszenia Filatelistów i Kolekcjonerów, ukazywało się czasopismo "Kolekcjoner Dolnośląski". W 2006 r. zaczęła ukazywać się gazeta Jelonka.com, wydawana do dziś. (Wcześniej powstał portal Jelonka.com, który również cały czas funkcjonuje). W latach 2008 – 2010 Miasto Jelenia Góra wydawało gazetę, pt. "Biuletyn Jeleniogórski". Od 2009 r. Muzeum Przyrodnicze w Jeleniej Górze rozpoczęło wydawanie czasopisma "Ogród Ducha Gór" (ostatecznie skończyło się na wersji elektronicznej). Było też wiele innych czasopism, które ukazywały się dzięki stowarzyszeniom, parafiom, itp bardziej lub mniej regularnie lub okazjonalnie.

- Dzisiaj w większości są historią. Z bogactwa tytułów czasopism wydawanych w Jeleniej Górze, pozostało już bardzo mało. Są to m.in. rocznik Towarzystwa Przyjaciół Jeleniej Góry "Rocznik Jeleniogórski" (ukazuje się już 51 lat), rocznik (czasopismo naukowe) Muzeum Przyrodniczego w Jeleniej Górze, pt. "Przyroda Sudetów" (ukazuje się już 17 lat), reaktywowane (kolejny raz) "Karkonosze" (zmiana nazwy "Karkonosze i Góry Izerskie") – ukazują się z dużymi przerwami 32 lata. Ukazuje się jeszcze bezpłatna "Jelonka" i wiele pomniejszych czasopism t.j. "Tu i Teraz" gazeta ukierunkowana na osoby niepełnosprawne. Prawdopodobnie żadne czasopismo, wychodzące w Jeleniej Górze, nie pobije rekordu "Der Bote aus dem Riesengebirge", który ukazywał się aż 120 lat bez przerwy. "Der Wanderer im Riesengebirge" ukazywał się do 1944 r., tj. 56 lat – powiedział dyrektor.

Wszystkie czasopisma wydawane w Jeleniej Górze od 1803 r. zawierają tysiące stron informacji na temat Jeleniej Góry i całego regionu. Są swego rodzaju kroniką najważniejszych wydarzeń i zjawisk z tego terenu. Jest to niewątpliwie wspólny dorobek tysięcy autorów, najpierw Niemców, a później Polaków, którzy opisywali nie tylko mające tu miejsce zdarzenia, ale i piękno tej ziemi. Dzisiaj większość archiwalnych czasopism jeleniogórskich (szczególnie niemieckich i polskich powojennych) przechowuje i udostępnia Oddział w Jeleniej Górze Archiwum Państwowego we Wrocławiu. Sporymi zbiorami w tym zakresie może pochwalić się Książnica Karkonoska w Jeleniej Górze (część wydawnictw jest zdigitalizowana i dostępna w bibliotece cyfrowej). Niektóre roczniki czasopism jeleniogórskich posiadają też muzea.