O początkach KPN i pracy edukacyjnej

Ochrona przyrody to nie wymysł współczesności czy choćby okresu nowożytnego. Zajmowano się nią od tysięcy lat. Szczególnym miejscem w tych działaniach zajmował pierwszy obszar ścisłej ochrony, gdzie niektóre rośliny były pod specjalną kuratelą. Panował tam ład i porządek, przyroda nieożywiona i ożywiona egzystowały obok siebie w pełnej harmonii. Obszarem tym był jedyny w swoim rodzaju ogród, znany z Biblii jako Eden – Raj.

Od tamtych biblijnych czasów Ziemia uległa wielkim zmianom przede wszystkim za sprawą ludzi, którzy wbrew nakazom boskim podporządkowywali sobie świat w sposób nieumiejętny, niezgodny z Naturą i rozpoczęli grabieżczy proceder niszczenia swojego otoczenia, co w rezultacie doprowadziło do jego destrukcji, a jednocześnie zagłady samej ludzkości (Niszcząc przyrodę Świata, niszczymy siebie).

Na naszych oczach, w ciągu ostatnich czterech pokoleń, tempo tych niepożądanych zmian bardzo przyspieszyło. Trzeźwo myślący ludzie widząc to wszystko, co się dzieje rozpoczęli działania zmierzające, jak nie do ich zatrzymania, to chociaż do spowolnienia oraz do zachowania najciekawszych, a pozostałych jeszcze na Ziemi niezniszczonych przez ludzi, obszarów.

Tak narodziły się ruchy związane ze współczesną ochroną przyrody. Jednym z przejawów tych działań było tworzenie najpierw rezerwatów, a następnie parków ścisłej ochrony nie tylko świata żywego, ale też krajobrazów stworzonych przez samą Naturę. Do takich terenów należały i należą bezsprzecznie Karkonosze, narażone najpierw na zniszczenie przez człowieka gospodarką wydobywczą i leśną, a następnie przez niekontrolowany rozwój turystyki, sportu i wypoczynku górskiego.

Już na przełomie XIX i XX wieku, na te problemy zwróciło uwagę, powstałe w 1880 roku Riesengebirgs=Verein (RGV), które jako pierwsze zajęło się tymi sprawami kompleksowo, tworząc, m.in. szlaki turystyczne, rezerwaty, straż górską (Bergwacht) i ochronę prawną niektórych gatunków roślin i zwierząt.

Po 1945 roku, wiele środowisk już polskich, działających na rzecz ochrony przyrody na Dolnym Śląsku, starało się utworzyć w Karkonoszach specjalny chroniony obszar. Udało się to pod koniec lat 50. XX wieku. Na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów, 16 stycznia 1959 roku powołano do życia Karkonoski Park Narodowy, jako szósty park narodowy i czwarty, górski w Polsce. W jego obręb włączono najwyższe i najciekawsze partie przyrodnicze i krajobrazowe głównego grzbietu Karkonoszy oraz dwie enklawy, tj. Wodospad Szklarki i Chojnik. Park miał 5562 ha powierzchni.

Od początku starano się, oprócz działań w terenie, prowadzić także działalność edukacyjną dla miejscowych i przyjezdnych. Przed wojną prace takie prowadziło RGV, mając do dyspozycji własne muzeum i liczne schroniska. Po wojnie zmieniły się układy i powstający Karkonoski Park Narodowy musiał budować wszystko od początku. Nie mając innych możliwości starano się uszczknąć coś innym. I tak, 12 marca 1960 roku, dyrektor KPN mgr inż. Tadeusz Kaempf, działając w porozumieniu z Muzeum Przyrodniczym w Cieplicach Śląskich Zdroju, wystąpił do Muzeum Śląskiego we Wrocławiu z prośbą o przejęcie części zbiorów z cieplickiego muzeum (utworzone w 1954 roku już po "odchudzeniu" dawnych zbiorów), aby w siedzibie KPN w Sobieszowie stworzyć własne muzeum.

W piśmie czytamy: "W związku z projektem przeniesienia Muzeum w Cieplicach Śląskich Zdroju (pomysł wyprowadzenia Muzeum z Długiego Domu narodził się we władzach Uzdrowiska Cieplice w poł. lat 50.XX w. – przyp. aut.) do szczuplejszego pomieszczenia w domu nr 2, przy ul. Jagiellońskiej, jak również ze względu na to, że szereg zbiorów tamtejszego muzeum o charakterze przyrodniczym od chwili przejęcia go przez Administrację Polską – nie był traktowany jako nadający się do ekspozycji – Karkonoski Park Narodowy posiadający własną Zbiornicę Muzealną i Stację Badawczo – Doświadczalną Przyrodniczą – byłby zainteresowany w przejęciu drobnej części zbiorów Muzeum w Cieplicach (...). Wobec wyżej poruszonych motywów i okoliczności – Zarząd KPN zwraca się do Dyrekcji Muzeum Ziemi Śląskiej we Wrocławiu, jako jednostki nadrzędnej Muzeum w Cieplicach z wnioskiem o odstąpienie Karkonoskiemu Parkowi Narodowemu:
1. Całkowitego zbioru zasuszonych roślin.
2. Część zbioru minerałów a mianowicie tylko takich, które występują w Karkonoskim Parku Narodowym.
3. Część zbioru ornitologicznego, mającego swych przedstawicieli na terenie Karkonoskiego Parku Narodowego – a których dublety są w posiadaniu tegoż Muzeum.
4. Część tablic, wykresów i plansz – którymi Muzeum nie jest zainteresowane – a które nadawałyby się do celów naukowo – dydaktycznych Stacji Badawczo – Doświadczalnej przed rozpoczynającymi się sezonami letnimi.

W dniu 2 maja 1960 roku, Muzeum Śląskie we Wrocławiu zwróciło się w tej sprawie do Muzeum Przyrodniczego w Cieplicach Śląskich Zdroju, a 10 maja, jego kierownik Herbert Kopton (Jerzy Koptoń) odpisał: "Nie możemy odstąpić zbiorów zasuszonych roślin (...). Jeżeli chodzi o zbiory minerałów, to odstąpić możemy jedynie minerały nieskatalogowane. Ponieważ posiadamy nieliczną wprawdzie ilość dubletów ptaków krajowych wszystkie je odstąpimy Stacji Badawczo – Doświadczalnej KPN"

W lipcu 1960 roku, kierownik zbiorów muzealnych KPN K. Kisielewski, zwrócił się ponownie do Muzeum Śląskiego we Wrocławiu o zgodę na przejęcie z Muzeum Przyrodniczego Cieplicach Śląskich Zdroju, dubletów ptaków krajowych i nielicznych minerałów. Do przekazania doszło 13 grudnia 1960 roku. W dniu 20 grudnia, do Sobieszowa jako depozyty trafiło 80 egzemplarzy modeli dermoplastycznych ptaków, m.in.: gawron, kawka, szpak, wilga, krzyżodziub, trznadel, pliszki, sikory, dzieżby, pokrzewki, drozd, rudzik, dzięcioły, sokół, jastrząb, krogulec i bekas.
W ten sposób, powstały w 1959 roku Karkonoski Park Narodowy, mógł rok później rozpocząć swoją działalność edukacyjną, która w bardziej urozmaiconej i spotęgowanej formie rozwija się do dzisiaj.

Park dołączył tym samym do, prowadzących już takie działania co najmniej od 10 i 5 lat, Ligi Ochrony Przyrody (LOP) i Muzeum Przyrodniczego w Cieplicach Śląskich Zdroju.