Co broniło naszego nieba?

Obrona przeciwlotnicza na dzisiejszym teatrze działań zbrojnych ma szczególne i ważne zadania. Nie dość, że osłania przed uderzeniami przeciwnika własne wojska, to stanowi jednocześnie element systemu obrony powietrznej kraju. Jeszcze nie tak dawno na terenie Kotliny Jeleniogórskiej stacjonowała jednostka, która wykonywała właśnie te zadania.

W dniach 11 – 17 maja 1967 roku, tj. 50 lat temu, do koszar przy dzisiejszej ul. Sudeckiej, przeprowadził się z Brzegu 84 Pułk Artylerii Przeciwlotniczej pod dowództwem ppłk. Zygmunta Bukowskiego. W 1978 roku przywrócono mu frontowy numer "18", taki jaki nosił w czasie II wojny światowej, a 25 maja 1995 roku, do jego nazwy dodano "karkonoski". Od tego czasu, aż do rozwiązania jednostki w 2001 roku, którą dowodził płk. Tadeusz Bąk, nosiła ona nazwę 18 Karkonoski Pułk Przeciwlotniczy.

Zaprojektowana wówczas została przez Marka Kowalskiego odznaka pułkowa, którą wykonała Pracownia Grawerska PiK w Warszawie. Odznaka była w kształcie stylizowanego wieńca dębowego, lakierowanego na zielono, którego środek zajmował romb z biało-czerwoną szachownicą lotniczą i numerem pułku "18". Na żółto-zielonej szarfie, u dołu wieńca, był umiejscowiony napis "PUŁK PLOT". Na odznakę nałożone były skrzyżowane: rakieta i lufa armatnia w kolorze srebra. Pierwsze odznaki wręczono 15 sierpnia 1994 roku.

W największym rozkwicie pułk stanowiło ponad 1000 osób, w tym 140 cywilów i ok. 900 wojskowych (160 osób kadry, 400 żołnierzy zasadniczej służby wojskowej i 360 elewów). Jednostka ta pod koniec XX wieku miała do dyspozycji po kilka i kilkadziesiąt jednostek ognia różnego typu, m.in.: Przeciwlotnicze Karabiny Maszynowe (PKM – 2), na podwoziu kołowym, dwa sprzężone kalibru 14,5 mm, długość 1,99 cm, masa karabinu 47,2 kg, a podstawy kołowej 114 kg. Prędkość początkowa pocisku 980 – 1010 m/s, a szybkostrzelność praktyczna wynosiła 70 – 80 strzałów/minutę. Zasięg skutecznego ognia karabinu wynosił 2 km. Karabin ten wprowadzony został do uzbrojenia jeszcze w latach 50 – tych XX wieku. Jego skuteczność na współczesnym polu walki nie była zbyt duża, ale mógł służyć do zwalczania nisko lecących celów. Obsługiwało go dwóch żołnierzy. Armaty przeciwlotnicze ZU – 23 – 2 (nazwa rosyjska "Zenitnaja Ustanowka" – kaliber – zdwojona), kalibru 23 mm. Długość 4,57 m, szerokość 1,8 m, wysokość 2,87 m, masa 950 kg. Prędkość początkowa pocisku 970 m/s a szybkostrzelność 800 – 1000 pocisków/minutę. Kąt podniesienia lufy: -10° do + 90°. Zasięg skutecznego ognia: do celów lotniczych 2,5 km a do celów naziemnych 3 km. Do uzbrojenia WP weszła w latach 70 – tych. Obsługiwało ją pięciu żołnierzy. Armata ta była wielokrotnie modernizowana i jest nadal w użytku. Służyła do zwalczania celów nisko lecących. Samobieżne zestawy przeciwlotnicze ZSU – 23 – 4 (nazwa rosyjska Zenitnaja Samochodnaja Ustanowka – kaliber – czterolufowa), na podwoziu czołgu pływającego PT – 76. Było to nic innego jak cztery działka ZU – 23 na samojezdnym, opancerzonym podwoziu gąsienicowym. Podwozie miało: długość 6,3 m, szerokość 2,95 m i wysokość ze złożoną anteną 2,25 m. Zaopatrzone było w silnik W – 6, sześciocylindrowy, diesel chłodzony cieczą, o mocy 177 kW. Prędkość 44 km/h, a zasięg ok. 260 – 450 km. Armaty mogły pływać. Obsługiwało je trzech żołnierzy. Były to popularne "Szyłki" ("Igły"). Armaty tego typu wchodziły do uzbrojenia już w latach 70 – tych. Po modernizacji nadal służą w WP. Ciągnione armaty przeciwlotnicze S – 60, o kolibrze 57 mm. Długość 8,5 m, szerokość 2 m, a masa 4,5 tony. Kąt podniesienia lufy: - 2° do + 87°, a kąt obrotu 360°. Prędkość początkowa pocisku 1000 m/s. Szybkostrzelność 70 pocisków/minutę. Donośność pionowa 8,8 km a pozioma 12 km. Holowanie po drogach 65 km/h, a po bezdrożach 35 km/h. Obsługa ośmiu żołnierzy. Armaty tego typu weszły na uzbrojenie WP w latach 80 – tych XX wieku. Były wielokrotnie modernizowane. Dzisiaj używa ich jeszcze Marynarka Wojenna do ochrony baz. Wyrzutnia rakietowa S – 1 (Strzała – 1) na podwoziu samochodu opancerzonego BRDM – 2. Były to cztery rakiety typu 9 M31 lub 9 M31M na obrotowej wyrzutni. Długość rakiety 1,8 m, średnia 0,1 m. Donośność 7 km. Wyrzutnie zainstalowane na pojeździe o długości 5,8 m, szerokości 2,4 m i wysokości 2,3 m. BRDM zaopatrzony był w silnik benzynowy GAZ 41 V 8 o mocy 140 KM, co dawało mu prędkość po drodze 100 km/h. Pojazd mógł pływać osiągając prędkość 10 km/h. Załogę stanowiły trzy osoby. Wyrzutnie te weszły do uzbrojenia w latach 70 – tych XX w. Służyły do zwalczania celów na średnich pułapach i ochrony kolumn wojskowych.

Najbardziej efektownym uzbrojeniem pułku były samobieżne zestawy rakietowe KUB, które weszły na jego uzbrojenie pod koniec lat 70-tych XX wieku. Była to trójprowadnicowa wyrzutnia na opancerzonym podwoziu gąsienicowym. Rakiety miały długość 6,2 m, średnicę 0,33 m. Rozpiętość skrzydeł górnych wynosiła 1,24 m, a rozpiętość skrzydeł dolnych 1,52 m. Masa startowa rakiety miała 550 kg. Przy starcie rakieta osiągała prędkość ok. 1500 km/h (1,5 Macha), a później silnik strumieniowy rozpędzał ją do 2500 km/h (2,5 Macha). Zasięg rakiety wynosił 60 km. Były to wyrzutnie do zwalczania celów szybko i wysoko lecących. KUB-y, po głębokiej modernizacji nadal służą w WP.

W związku z tym, że w Jeleniej Górze stacjonował 18 Karkonoski Pułk Przeciwlotniczy, było to jedno z najlepiej w Polsce chronionych miejsc przed atakiem z powietrza.