Miejskie Muzeum od przedwojnia tylko w planach

Starania jeleniogórskich archiwistów i muzealników o utworzenie placówki, która mogłaby zaprezentować historię Jeleniej Góry, sięgają czasów przedwojennych. Wówczas, w granicach dzisiejszego miasta, funkcjonowały dwie instytucje, posiadające bogate zbiory, dające podstawę do zbudowania takich ekspozycji stałych.

- Była to Majoratsbibliothek - Die Reichgräflich Schaffgotsch'schen Sammlungen in Warmbrunn (Biblioteka Majoracka Schaffgotschów w Cieplicach), z bogatymi zbiorami historycznymi, utworzona w 1734 r., a funkcjonująca w Cieplicach od 1834 r., oraz Riesengebirgsverein Museum (Muzeum Towarzystwa Karkonoskiego), utworzone w 1888 r., posiadające własną siedzibę od 1914 r., przemianowane w 1938 r. na Sudetenmuseum (Muzeum Sudeckie). Obie instytucje nie należały do samorządów miejskich Jeleniej Góry i Cieplic – opowiada Stanisław Firszt, dyrektor Muzeum Przyrodniczego w Jeleniej Górze.

Miasto Jelenia Góra nie posiadało wówczas własnego, miejskiego (samorządowego) muzeum. Istniały jednak bogate zbiory dzieł sztuki i obiekty historyczne zgromadzone w różnych budynkach miejskich (również w ratuszu). Do zbiorów miejskich należały także akta i dokumenty. To na ich przechowywanie przeznaczono, pozyskany w 1923 r., dawny budynek bielarni, należący w XVIII wieku do rodziny Glafey'ów (budynek przy dzisiejszej ul. Podwale 27, do niedawna siedziba Archiwum Państwowego w Jeleniej Górze). Po remoncie i adaptacji, w latach 1926 – 1928, w budynku tym umieszczono archiwum miejskie, a w 1932 r. dołączono do niego archiwum powiatowe. W tamtym czasie placówką kierował dr Max Göbel.

- Wcześniej, w 1925 r., Jelenia Góra pozyskała, nieistniejący dzisiaj, pałac w Maciejowej po kolekcjonerze i zbieraczu Emilu Beckerze. W ten sposób do zasobów miasta trafiły dodatkowo: meble, zegary, obrazy, rzeźby, numizmaty, grafiki, broń, zbroje, szkło i bogaty księgozbiór. Część z tych przedmiotów pozostała w pałacu, a część zaczęto przenosić, od 1933 r., do budynku archiwum, w związku z inicjatywą Maxa Göbela, aby utworzyć tam małe Muzeum Miejskie. Pierwsze sale ekspozycyjne na piętrze przygotowano w 1934 r. W 1935 r. w Księdze Adresowej Jeleniej Góry pojawiło się Muzeum Miejskie Jeleniej Góry. Niestety ogromna ilość obiektów, które można by wyeksponować, niewielka powierzchnia wystawiennicza i magazynowa w archiwum, istnienie już na terenie miasta, Muzeum Towarzystwa Karkonoskiego, polityczne decyzje władz miasta oraz brak środków skutecznie zablokowały tworzenie Muzeum Miejskiego w 1936 r. Według koncepcji kierownika archiwum, wszystko miało być gotowe na 650. rocznicę uzyskania przez Jelenią Górę praw miejskich, tj. na 1938 rok – mówi dyrektor.

Zbiory, które miały trafić do Muzeum Miejskiego zostały w rezultacie rozdysponowane do wielu jeleniogórskich instytucji: do Muzeum Sudeckiego (broń, obrazy, rzeźby, numizmaty), do ratusza (rzeźby, płaskorzeźby), do teatru (meble, zegary), do koszar (jelenie), na basen miejski (rzeźby). I tak już zostało.

- Drugą próbą utworzenia Muzeum Miejskiego w Jeleniej Górze, już jako filii polskiego Muzeum Regionalnego w Jeleniej Górze, istniejącego na bazie Muzeum Sudeckiego (dawnego Muzeum Towarzystwa Karkonoskiego), podjął dwadzieścia lat później, w 1959 r., jego kierownik Zbisław Michniewicz. Stało się to w wyniku zainicjowanych przez niego uroczystych obchodów 850-lecia powstania Jeleniej Góry, w 1958 r. (legendarne założenie jej przez Bolesława Krzywoustego, w 1108 r.), podczas których zauważono, że brak jest ekspozycji dotyczących historii miasta. Na ich przygotowanie, w Muzeum Regionalnym w Jeleniej Górze brak było miejsca. Na przyszłe Muzeum Miejskie z ekspozycjami dotyczącymi historii Jeleniej Góry, wytypowano kamienicę przy pl. Ratuszowym pod nr 46 (róg placu z ul. Szkolną), na której umieszczona jest rzeźba Najświętszej Marii Panny, a w której, w XVIII w., mieszkał Anton Lorenz Salice – Contessa. Przygotowano plany, które miały być zrealizowane w latach 1961 – 1963. Nic z tego jednak nie wyszło, bowiem ani Warszawa (ministerstwo), ani Wrocław (władze wojewódzkie), nie zgodziły się przeznaczyć jakichkolwiek środków na ten cel – mówi Stanisław Firszt.

W Jeleniej Górze, nadal nie było wystawy poświęconej historii miasta. Znowu po 20 latach (trzeci raz), Muzeum Okręgowe w Jeleniej Górze (dawne Muzeum Regionalne w Jeleniej Górze), rozpoczęło działania w tym zakresie. Chodziło o rozbudowę jego siedziby, aby pozyskać nowe powierzchnie wystawiennicze, m.in. w celu budowy ekspozycji o dziejach Jeleniej Góry. Wszystko było przygotowane. Wysiłek dyrektora Henryka Szymczaka poszedł jednak na marne, bo sprawy muzealne zderzyły się z rzeczywistością wielkich wydarzeń historycznych. Realizacja projektu miała bowiem przypaść na lata 1980 – 1982.

Czwarty raz, i znowu po prawie 20 latach, z inicjatywy dyrektora Stanisława Firszta, Muzeum Okręgowe w Jeleniej Górze (już jako placówka województwa jeleniogórskiego), podjęło starania o utworzenie oddzielnego Muzeum Miejskiego w Jeleniej Górze, jako oddziału Muzeum Okręgowego.

- Wystawy dotyczące historii miasta miały być urządzone w przystosowanej do tego celu wieży Bramy Zamkowej, uratowanej przed wyburzeniem w 1836 r. i wyremontowanej w 1862 r., pełniącej funkcję wieży widokowej do lat 70’ XX wieku. W latach 80’ i 90’ XX w. obiekt ten zaczął popadać w ruinę. W 1995 r. zainteresowało się nim Muzeum Okręgowe w Jeleniej Górze i rozpoczęło starania o jego przejęcie (obiekt nie figurował nawet w ewidencji miejskiej) – opowiada dyrektor.

W 1996 r. Muzeum przeprowadziło w nim badania archeologiczne, następnie wykonało dokumentację architektoniczną (Tomasz Pasławski) i zleciło projekt jej zagospodarowania, wg koncepcji S. Firszta (wykonał ją mgr inż. Marek Wroński). Kolejno od dołu, na piętrach, miały być przedstawione rekonstrukcje wyglądu miasta, od średniowiecza po czasy współczesne, a po wyjściu na taras widokowy wieży, miało się oglądać współczesną zabudowę Jeleniej Góry. Wieża miała służyć jako muzeum i jednocześnie jako punkt widokowy (tzw. "Grzybek", na Wzgórzu Krzywoustego, był wówczas zdewastowany i nie było jeszcze tarasu na Galerii Grodzkiej).

- Muzeum pozyskało nawet na ten cel środki z Funduszu Współpracy Polsko – Niemieckiej. I znowu z braku środków miejskich, tzw. wkładu własnego i w wyniku nieporozumień, nic z tych planów nie wyszło. Po ok. 20 latach, na bazie dawnego projektu, opracowanego przez Muzeum, zrealizowano tylko część założenia, tj. wieżę widokową, (już bez wystaw), którą i tak "przytłoczył" taras Galerii Grodzkiej – mówi Stanisław Firszt.

Mimo wielu prób i starań, nie utworzono nigdy ani Muzeum Miejskiego w Jeleniej Górze, ani oddziału poświęconego historii Jeleniej Góry w którymś z jeleniogórskich muzeów. Wysiłki muzeów skoncentrowały się w latach następnych, na polepszeniu bazy lokalowej istniejących siedzib tak, aby na dodatkowej powierzchni zbudować ekspozycje historyczne, dotyczące także Jeleniej Góry. Muzeum Karkonoskie w Jeleniej Górze: starania podjęło w latach 2005 – 2006, przygotowało koncepcję i projekty w latach 2007 – 2008, prace budowlane przeprowadziło w latach 2009 – 2012), nieco później Muzeum Przyrodnicze w Jeleniej Górze – Cieplicach: podobne starania podjęło w latach 2008 – 2009, przygotowanie koncepcji i projektów miało miejsce w 2009 r., prace budowlane wykonano w latach 2010 – 2013). Obie inwestycje wykonano dzięki staraniom Samorządu Województwa Dolnośląskiego i Miasta Jeleniej Góry, przy dofinansowaniu ze środków europejskich.

- Pozwoliło to na zbudowanie ekspozycji historycznej, dotyczącej Jeleniej Góry w Muzeum Karkonoskim (otworzono ją w 2013 r.) i pozwala na przygotowanie ekspozycji historycznej dotyczącej Cieplic w Muzeum Przyrodniczym, która będzie udostępniona na przełomie lat 2014/2015 i uzupełniana w latach następnych – podkreśla dyrektor.