W cieniu Pałacu Schaffgotschów – Pałac Römischa

Większość najświetniejszych budowli i obiektów Uzdrowiska Cieplice leży po południowej stronie rzeki Kamiennej: zespół pocysterski z kościołem św. Jana Chrzciciela, zespół pałacowo–parkowy Schaffgotscha, zespół ewangelicki z kościołem Zbawiciela, dawne domy zdrojowe oraz Park Zdrojowy. Na północnym brzegu rzeki znajduje się również obiekt tej rangi – Pałac Römischa, który można zobaczyć idąc wzdłuż Długiego Domu na most.

- Pałac został zbudowany w 1730 r. dla Gotfrieda Römischa, pochodzącego z bogatej rodziny kupieckiej, działającej w Cieplicach i Malinniku. Nie jest to zwykła budowla, ale wysokiej klasy barokowy pałac. Prawdopodobnie wzniesiono go wg. projektu K. Jentscha. Mimo wielu przebudów, zachował do dzisiaj oryginalne elewacje, sklepienia i stropy. Wokół niego założono wg. ówczesnej mody ozdobne ogrody. W XVIII i na początku XIX w. widokowo zamykał on od północy najstarszy Plac Zdrojowy. Obecnie w miejscu placu znajduje się główny budynek Uzdrowiska Cieplice, wzniesiony dopiero w końcu lat 20-tych XX wieku – mówi Stanisław Firszt, dyrektor Muzeum Przyrodniczego w Cieplicach.

Plac od zachodu zamykała wieża-dzwonnica, mur klasztoru, Długi Dom i Czerwony Dom oraz znajdujące się u ich stóp kramy handlowe, a od wschodu i południa budynki usługowe, m.in. kawiarnie, sklepy, cukiernie, itp. Centrum placu zajmowały łaźnie, czyli Basen Probostwa i Basen Hrabiowski.

- Z okien Pałacu Römischa, szczególnie na południe, roztaczał się piękny widok na rzekę z mostem i promenady nadrzeczne wzdłuż klasztoru oraz na Plac Zdrojowy, po którym przechadzali się kuracjusze i który tętnił życiem. W dalszej pespektywie był wspaniały widok na pasmo Karkonoszy. Nie wiadomo dokładnie, w jaki sposób pałac trafił w ręce Schaffgotschów na początku XIX w. Być może wiązało się to z sekularyzacją zakonów na Śląsku, odejściem cystersów z Cieplic i planami Leopolda Gotarda Schaffgotscha, który po wykupieniu dóbr i budynków pocysterskich w 1812 r. postanowił rozbudować i zreorganizować całe uzdrowisko. Pałac zamykający Plac Zdrojowy mógł być kupiony w ramach tych planów modernizacyjnych, kontynuowanych przez Leopolda Christiana Gotarda Schaffgotscha – opowiada dyrektor.

Początkowo pałac służył szlachetnie urodzonym pannom oraz wdowom, być może po uczestnikach wojny z Napoleonem i zwycięskich walkach na Śląsku w 1813 r. (Stąd Hala Stulecia we Wrocławiu zbudowana w 1913 r.). W 1830 r. pałac służył Schaffgotschom jako dodatkowy dom z pokojami gościnnymi. W poł. XIX w. zamieszkał tu emerytowany pruski generał, zasłużony uczestnik walk z 1813 r. hrabia Ziethen, spokrewniony z właścicielami Cieplic. Córka generała Józefina (1799-1862) była żoną hrabiego Leopolda Christiana Gotarda Schaffgotscha (1793-1864). Ślub odbył się 5 maja 1821 r. Należy dodać, że sławna Huta Szkła „Józefina”, którą budował hrabia od 1842 r. zawdzięcza swoją nazwę właśnie Józefinie Schaffgotsch, z domu Ziethen.

- Teść hrabiego generał Ziethen był bardzo znaną postacią w najwyższych sferach zbliżonych do pruskiego dworu królewskiego. Nie dziwi więc fakt, że król Fryderyk Wilhelm III przebywając niejednokrotnie w Cieplicach, zawsze odwiedzał z szacunku emerytowanego generała. Pruski bohater narodowy zakończył życie w Cieplicach w 1848 r. Mieszkańcy wznieśli mu grobowiec, który stał jeszcze nie tak dawno w okolicach obecnego dworca Cieplice-Orle. Później pałac służył ponownie jako hotel z pokojami gościnnymi. W latach 20’ i 30’ XX w. obiekt należał do Oswalda Birke, właściciela stolarni i zakładu pogrzebowego w Cieplicach. Pałac został przebudowany. Usunięto wówczas z niego wiele elementów wystroju. Obiekt służył nie tylko jako mieszkanie właściciela, ale wynajmowano w nim również pokoje gościnne – opowiada Stanisław Firszt.

Po 1945 r. w pałacu umieszczono szkołę muzyczną. Później, do ok. połowy lat 50’, znajdowała się w nim Szkoła Podstawowa w Cieplicach. W latach 1956-1957 pałac stał pusty. Wtedy to kierownik Muzeum Przyrodniczego w Cieplicach Śląskich (utworzone 12 marca 1954 r. w Długim Domu) Józef Bieniasz Krzywiec, w związku z pismem Uzdrowiska z 1957 r. wypowiadającym umowę dzierżawy w Długim Domu dla muzeum, wystąpił do władz Miasta Cieplice o przekazanie pałacu na nową siedzibę muzeum. Nieporozumienia i brak pieniędzy na adaptację obiektu zniweczyły te plany, co i tak nie zapobiegło przeniesieniu muzeum w 1965 – 1967 r. do Pawilonu Norweskiego.

- W rezultacie Uzdrowisko Cieplice przejęło pusty obiekt i urządziło w nim magazyn materiałów budowlanych. Ok. 1970 r. pałac przejęła Stocznia Gdańska im. Lenina na ośrodek wypoczynkowy dla swoich pracowników. Przeprowadzono niezbędne remonty wewnątrz i na zewnętrz budynku. Wtedy m.in. usunięto ozdobne żelazne ogrodzenie ogrodowe pochodzące z I poł. XX w. Ten dom wczasowy w tamtym okresie nosił nazwę „Królowa Marysieńka Sobieska”, choć nie miał on nic wspólnego z tą historyczną postacią, chyba tylko tyle, że przebywała w Cieplicach kilkadziesiąt lat wcześniej przed budową pałacu. Złośliwie można powiedzieć, że hotel dla stoczniowców z Gdańska zawdzięczał swą nazwę Marii Kazimierze d’Arguien, która sprzedawała do Francji polskie zboże, wywożąc je na gdańskich statkach. Jak pisał pierwszy biograf polskiej królowej: „łakoma na pieniądze Marysieńka bogaciła się na wszystkim bijąc monetę z resztek prestiżu królewskiego”. Transakcje te zwiększyły jej własny majątek. Później ten dom wczasowy nazywano „Stoczniowcem” - mówi dyrektor.

Po zmianach ustrojowych w Polsce i likwidacji Stoczni Gdańskiej wszystko się zmieniło. Obecnie Pałac Römischa należy do Uzdrowiska Cieplice i znajduje się w nim ośrodek leczniczo-wypoczynkowy pod starą nazwą „Stoczniowiec”.