Wielcy w jeleniogórskim teatrze

Pierwszy teatr na terenie dzisiejszej Jeleniej Góry powstał w poł. XIX wieku w Cieplicach, w dobrach hrabiów Schaffgotschów na terenie Parku Zdrojowego. Nie posiadał on obsady etatowej. Służył kuracjuszom, a występowały w nim gościnnie liczne zespoły teatralne i muzyczne. W samej Jeleniej Górze, na przełomie XIX i XX wieku istniały zespoły teatralne występujące w różnych przystosowanych do tego salach.

Budynek teatralny z prawdziwego zdarzenia zbudowano tu w latach 1903/1904, m.in. z inicjatywy burmistrza, Artura Hartunga. Wzniesiono go na miejscu dawnej drewnianej Hali Muzycznej. Jeleniogórski Teatr Miejski pełnił początkowo funkcję Domu Sztuki i Zgromadzeń (coś na wzór Pałacu Kultury). Mieściły się w nim, m.in.: Klub Strzelecki Związku byłych Jegrów i Strzelców, a także restauracja prowadzona przez Otto Fischera. Teatr, do końca II wojny światowej nie doczekał się stałej obsady aktorskiej. Grały w nim gościnnie zespoły innych teatrów, odbywały się spotkania, wiece i inne imprezy kulturalne. W latach 20.XX wieku, raz w tygodniu występował tam, np. Teatr Miejski z Legnicy, a później Teatr Miejski ze Zgorzelca. Tam też odbywały się występy chórów, a nawet odczyty naukowców. W dniu 15 listopada 1942 roku, miała miejsce w nim uroczystość 80-lecia urodzin Gerharta Hauptmanna z udziałem jubilata.

Teatr posiadał doskonałe wyposażenie techniczne. Pod koniec II wojny światowej występowały w nim zespoły teatralne wielkich niemieckich teatrów, które zwiozły tu ze sobą sprzęty techniczne i garderobę. Dlatego w 1945 roku zespół teatralny Kazimierza Dejmka, jadący z Rzeszowa do Legnicy, kiedy zatrzymał się na chwilę w Jeleniej Górze, postanowił zostać tu na stałe, tym bardziej, że w Legnicy na dobre rozpanoszyli się już Sowieci.

Teatr w Jeleniej Górze, już z własnym, polskim zespołem rozpoczął działalność 23 sierpnia 1945 roku sztuką Aleksandra Fredry "Zemsta", wyreżyserowaną przez Stefanię Domańską z kreacjami aktorskimi Kazimierza Dejmka i Adama Hanuszkiewicza. Przez lata zmieniał nazwę i nawet groziła mu niejednokrotnie likwidacja. Odbywały się w nim nie tylko spektakle teatralne, ale także zjazdy, spotkania, wiece, a nawet walki bokserskie.

Przez deski teatralne w Jeleniej Górze, przewinęło się wielu wspaniałych reżyserów, scenografów i wspaniałych aktorów. Wśród nich byli (przedstawiono ich, wg kolejności roku urodzenia), m.in.:

Zuzanna Łozińska (ur.11.03.1886r. we Lwowie – zm. 5.08.1982r. w Puławach).

Przed I wojną światową grała we Lwowie. Do 1939 roku występowała w Krakowie i Stanisławowie. W latach 1947 – 1961 była dyrektorem teatru w Jeleniej Górze. Do końca życia grała na deskach tego teatru. Pochowana jest na Cmentarzu Komunalnym w Jeleniej Górze. Jej grób wymaga odnowienia.

Stanisław Bryliński (ur.1.05.1890r. w Kamieńcu Podolskim – zm.10.10. 1953r. w Łodzi).

Przed I wojną światową grał na scenach teatrów w Krakowie i Wilnie. W czasie wojny, w Petersburgu i Mińsku, a w latach 20.XX wieku w Poznaniu i Warszawie. W latach 1940 – 1941 grał w teatrach polskich w Grodnie i Białymstoku. Od 1941 roku występował w Warszawie. Był aresztowany przez Niemców, ale zbiegł z obozu pracy. Po zakończeniu II wojny światowej związał się z Teatrem Wojska Polskiego w Łodzi. W latach 1946 – 1948 występował i reżyserował w teatrze w Jeleniej Górze. Grał również w produkcjach filmowych, m.in. w "Młodości Chopina" z 1951 roku.

Marian Nowicki (ur. 20.03.1903r. w Przemyślu – zm. 13.07.1971r. w Krakowie).

Debiutował na scenach teatrów Lwowa. W czasie wojny grał w Tobolsku. W 1944 roku wystąpił w teatrze w Lublinie. W latach 1945 – 1946 grał w teatrze w Jeleniej Górze, a później na scenach wrocławskich, gdańskich i łódzkich. Był też aktorem filmowym, m.in. grał polskiego attache morskiego w Tallinie, w filmie "Orzeł".

Andrzej Szalawski (ur. 4.12.1911r. w Warszawie – zm.11.10.1986r. w Warszawie).

Walczył w wojnie obronnej 1939 roku. Do napaści Niemców na ZSRR grał w teatrach w Grodnie, Białymstoku i Mińsku. Później wrócił do Warszawy. Był żołnierzem AK, pseud. "Florian". Jednocześnie odczytywał przez głośniki uliczne, niemieckie komunikaty wojenne, za co został po wojnie potępiony przez środowiska kultury. Wyjechał na Ziemie Odzyskane, do Jeleniej Góry, gdzie w latach 1945 – 1947 w Jeleniogórskim teatrze był szoferem i rekwizytorem. W 1949 roku trafił do więzienia, z którego wyszedł po 1953 roku. Później grał w różnych teatrach, a od 1956 roku występował w filmach, m.in. rolą Juranda w "Krzyżakach" utrwalił się w naszej pamięci.

Stefania Domańska (ur. 18.05.1914r. w Krakowie – zm.9.02.2005r. w Warszawie).

Aktorka i reżyser. W jeleniogórskim teatrze, w roku 1945 reżyserowała liczne sztuki, m.in. "Zemstę" . Jako aktorka występowała na deskach teatrów, m.in. w Krakowie, Warszawie, Kaliszu, Łodzi. Tam też, jak również w Olsztynie, Elblągu, Gnieźnie, Sosnowcu i Poznaniu jej formą twórczości była reżyseria. W 1979 roku otrzymała Medal Honorowy za szczególne zasługi dla Teatru im. Stefana Jaracza w Łodzi, a w 1997 - tytuł Honorowego Obywatela Miasta Jelenia Góra.

Krystyna Feldman (ur.1.03.1916r. we Lwowie – zm.24.01.2007r. w Poznaniu).

Pochodziła z rodziny polsko – żydowskiej. Debiutowała w Teatrze Miejskim w Łucku. W 1942 roku wstąpiła do AK. Do Jeleniej Góry trafiła w 1947 roku, gdzie grała do 1948 roku. Następnie występowała w Opolu, Krakowie, Szczecinie i Poznaniu. Była też aktorką filmową. W filmie Krzysztofa Krauze z 2004 roku, "Mój Nikifor", rewelacyjnie wcieliła się w postać Nikifora Krynickiego, cierpiącego na zaburzenia słuchu i mowy malarza, zaliczanego do piątki najwybitniejszych prymitywistów świata. Natomiast w telewizyjnym sitcomie, "Świat według Kiepskich" odegrała rolę babki Rozalii. W Jeleniej Górze bywała później dosyć często, u swojej siostry mieszkającej na Zabobrzu.

Jerzy Pietraszkiewicz (ur.9.08.1917r. w Jałcie – zm.2.08.2005r. w Skolimowie).

W Polsce zamieszkał od 1921 roku. Studiował w Warszawie. W latach 1939 – 1940 występował w Białymstoku. Po wojnie zaczynał od teatru w Jeleniej Górze, grając, m.in. Wacława w "Zemście" Aleksandra Fredry. W roku 1946 znalazł się w zespole Teatru Polskiego we Wrocławiu , a następnie grał na deskach teatrów Poznania, Gdyni i Warszawy. Był również aktorem filmowym. Jego debiutem była rola inż. Góracza w obrazie "Pierwszy start", potem, m.in. zagrał główną rolę w filmie "Uczta Baltazara" z Niną Andrycz.

Ignacy Machowski (ur.5.07.1920r. w Rzeszowie – zm. 11.01.2001r. w Warszawie).

W 1944 roku występował w Rzeszowie. Skończył studia eksternistyczne w Łodzi. W sierpniu 1945 roku, na trzy lata zaangażował się do Teatru Dolnośląskiego w Jeleniej Górze. Później występował we Wrocławiu, Warszawie i wielu innych teatrach. Był znanym aktorem filmowym, grając role charakterystyczne, m.in. w "Popiele i diamencie" Andrzeja Wajdy, czy w "Pociągu" Jerzego Kawalerowicza.

Stanisław Zaczyk (ur.26.09.1923r. w Nowym Sączu – zm.6.04.1985r. w Warszawie).

Aktorstwa uczył się na tajnych kompletach w czasie wojny. W 1945 roku ukończył Studio Teatralne przy Starym Teatrze w Krakowie. W latach 1946 – 1950 występował na deskach jeleniogórskiego teatru, później grał w Krakowie, Wrocławiu i Warszawie. Był także bardzo znanym aktorem filmowym. Zagrał. m.in. Księcia Józefa Poniatowskiego w "Popiołach" Andrzeja Wajdy z 1965 roku.

Kazimierz Dejmek (ur.17.05.1924r. w Kowlu – zm.31.12.2002r. w Warszawie).

Syn Czecha. W czasie wojny był członkiem AK. Debiutował w Teatrze Rzeszowskim. W latach 1945 – 1946 grał w Teatrze Dolnośląskim w Jeleniej Górze, a następnie w Łodzi. W 1962 roku został dyrektorem Teatru Narodowego w Warszawie. Za przedstawienie "Dziadów" Adama Mickiewicza został zwolniony ze stanowiska. Emigrował za granicę. Wrócił w 1972 roku. W latach 1993 – 1996 był Ministrem Kultury i Sztuki. Był także aktorem filmowym (m.in. rola nauczyciela Stempkowicza w filmie "Jasne łany" z 1947 roku).

Adam Hanuszkiewicz (ur.16.06.1924r. we Lwowie – zm.4.12.2011r. w Warszawie).

W 1943 roku mieszkał pod Rzeszowem. W 1944 roku wstąpił do Wojska Polskiego. W roku 1945 grał w teatrze im. Wandy Siemaszkowej w Rzeszowie. Wraz z Kazimierzem Dejmkiem trafił do Jeleniej Góry, gdzie grał w latach 1945 – 1946. Później występował w Krakowie, a od 1955 roku w Warszawie. Był współtwórcą Teatru Telewizji i aktorem filmowym. Między innymi, w "Przedwiośniu" z 2001 roku wcielił się w rolę hrabiego Storzana.

Sławomir Misiewicz (ur.25.01.1925r. w Poznaniu – zm.23.05.2011r. w Łodzi).

Egzamin aktorski zdał eksternistycznie w 1953 roku. Już wcześniej, w latach 1945 – 1948 grał w Teatrze w Jeleniej Górze, a następnie w Poznaniu, Opolu , Bydgoszczy i Łodzi. Zagrał również w wielu filmach, m.in. Józefa Bema w "Latarniku" z 1976 roku.

Franciszek Pieczka (ur.18.01.1928r. w Godowie, na Górnym Śląsku).

Aktorstwo studiował w PWST w Warszawie, którą ukończył w 1952 roku. Debiutował na deskach Teatru Dolnośląskiego w Jeleniej Górze, Później, do 1964 roku występował w Tatrze Ludowym w Nowej Hucie. W latach 1974 – 2015 grał w Teatrze Powszechnym w Warszawie. Zagrał w bardzo wielu filmach, m.in. wcielił się w rolę Gustlika w "Czterech Pancernych i pies", Jańcio Wodnika w filmie pod tym samym tytułem, czy Stanisława Japycza w serialu "Ranczo".

Wiesław Gołas (ur.9.10.1930 r. w Kielcach).

Pochodzi z patriotycznej rodziny. W 1943 roku wstąpił do Szarych Szeregów. W czasie jednej z akcji zbrojnej, w 1944 roku został aresztowany przez gestapo i był torturowany. Po wojnie studiował w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Warszawie. Debiutował w 1945 roku, w teatrze w Jeleniej Górze. Od 1955 roku występował w Warszawie. Jest też znanym aktorem filmowym, m.in. w filmie "Czterech Pancernych i pies" zagrał Tomusia, a w "Potopie" - hetmana Stefana Czernieckiego.

Alina Obidniak (ur.29.06.1931r. w Krośnie).

Po studiach aktorskich grała i reżyserowała w Teatrze im. Wojciecha Bogusławskiego w Kaliszu. W latach 1973 – 1988 i 2000, była dyrektorem Teatru im. Cypriana Kamila Norwida w Jeleniej Górze. Okres ten uznawany jest za złote lata jeleniogórskiej sceny.

Krzysztof Pankiewicz (ur.16.09.1933r. w Pruszkowie) .

Scenograf teatralny. W latach 70.XX wieku reżyserował także wiele sztuk w jeleniogórskim teatrze.

Krystian Lupa (ur.7.11.1943r. w Jastrzębiu Zdroju).

Znany reżyser i scenograf teatralny. Studiował w PWST w Krakowie, w latach 1973 – 1977. Później, do początku lat 80.XX wieku związał się z teatrem w Jeleniej Górze.

Mikołaj Grabowski (ur.5.12.1946r. w Chrzanowie)

Studiował aktorstwo i reżyserię w Krakowie do 1977 roku, w krakowskiej Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej. W latach 1969 – 1977 pracował w Teatrze im. Juliana Słowackiego w Krakowie, a następnie w latach 1977 – 1979 w Teatrze im. Cypriana Kamila Norwida w Jeleniej Górze.

Są to ludzie, którzy podnieśli i utrzymywali rangę jeleniogórskiego teatru i w ten sposób zapisali się złotymi zgłoskami w historii rozwoju kultury w całym naszym regionie. Szkoda, że w czasie remontu Teatru im. Cypriana Kamila Norwida, nie pomyślano o umieszczeniu tam sali tradycji tej bardzo ważnej jeleniogórskiej instytucji. Zachowało się wiele dokumentów, druków i zdjęć z bogatej przeszłości placówki. Muzeum teatru chciała Alina Obidniak, a skromna ekspozycja istniała tam w czasach jej kierowania tą instytucją. A jest się naprawdę czym chwalić.