Stadt Warmbrunn miasto Cieplice Śląskie Zdrój

Jelenią Górę i Cieplice, oddalone od siebie "zaledwie milę drogi", jak pisał Caspar Schwenckfeldt w XVI w., łączą wspólne dzieje i historia od samego początku istnienia obu miejscowości. Legendarne powstanie Jeleniej Góry wiąże się z polowaniem księcia piastowskiego na jelenie i podobnie odkrycie ciepłych źródeł oraz powstanie Cieplic, również wiążą się z polowaniem księcia piastowskiego na jelenie. Obie legendy, pomijając o którego księcia chodziło, dotyczą wieku XII.

Z całą pewnością Jelenia Góra i Cieplice istniały już w XIII w. Z dokumentu księcia Bolka I Surowego, wystawionego 20 marca 1288 r. w Jeleniej Górze dowiadujemy się, że książę zezwolił komturowi cieplickich joannitów Konradowi zbudować karczmę w Malinniku. Świadkami wymienionymi w tym dokumencie byli: Helwik, Fryderyk, Henning i Jakub - mieszczanie jeleniogórscy. Poświadcza to fakt, że Jelenia Góra była już miastem.

- W II poł. XIV w. Gotsche II Schoff, podczaszy dworski na dworze księżnej Agnieszki, wdowy po Bolku II świdnickim, u którego wcześniej był armigerem, miał ogromny wpływ na obie miejscowości. W 1375 r. został wójtem Jeleniej Góry, a rok później kupił lenno zamkowe obok tej miejscowości. W 1381 r. stał się współwłaścicielem Cieplic, a w 1401 r. ich właścicielem. Historia Jeleniej Góry i Cieplic potoczyła się jednak zupełnie inaczej. Samorząd Jeleniej Góry stał się faktem, od momentu wykupienia wójtostwa w 1377 r. Miasto mogło zacząć się rozwijać pod przewodnictwem burmistrza i rady. Cieplice będące własnością prywatną Gotsche II Schoffa, pana na Chojniku, Sobieszowie, Cieplicach, Piechowicach, na Gryfie, w Gryfowie i Mirsku, oddalone od miasta Jelenia Góra zaledwie o milę ("prawo mili"), nie miały najmniejszych szans na podniesienie do rangi miasta – opowiada Stanisław Firszt, dyrektor Muzeum Przyrodniczego w Jeleniej Górze.

I tak zostało na kilkaset lat: miasto Jelenia Góra i wieś Cieplice. W czasach reformacji, czyli w XVI wieku, ciepłe cieplickie źródła nazywano często jeleniogórskimi tak, jak całą wieś uzdrowiskową. W okresie panowania Habsburgów i kontrreformacji nic nie mogło się zmienić. Silna pozycja kolejnych Schaffgotschów skutecznie blokowała zapędy mieszkańców Cieplic, w większości ewangelików, do prób usamodzielnienia się.

- Dopiero zajęcie Śląska przez Prusy w wyniku trzech wojen śląskich zupełnie zmieniło sytuację. Schaffgotschowie długo musieli zabiegać o przychylność króla Fryderyka II i odzyskiwać swoje majątki. Udało się to dopiero w 1763 r. hrabiemu Karolowi Gotardowi. Wcześniej całym majątkiem administrował biskup wrocławski Filip Gotard, też Schaffgotsch. W tym czasie miała miejsce nieudana próba uzyskania praw miejskich przez Cieplice, czego inicjatorami byli zapewne miejscowi ewangelicy, którzy nie chcieli już podlegać katolickim Schaffgotschom. Miało to miejsce w latach 1760-1761. Po wkroczeniu Napoleona na Śląsk w 1806 – 1807 r. i wojnie w 1808 r., może w wyniku rewolucyjnych zmian płynących z Francji, Prusy przeprowadziły reformę samorządową, dotyczącą m.in. małych miejscowości (miasteczek) śląskich. W tym też roku zmarł hrabia Jan Nepomuk Schaffgotsch i zastąpił go syn Leopold Gotard Schaffgotsch. Wspomniana wyżej reforma ominęła Cieplice, bowiem Schaffgotschowie odzyskali już swoją pozycję na pruskim dworze i ponowna próba uzyskania praw miejskich dla Cieplic na przełomie 1809/1810 roku znowu się nie powidła. Pod naciskiem "napoleońskich reform" w 1812 r. wybrano co prawda deputowanych "miejskich" w Cieplicach, ale ich władza była bardzo ograniczona i raczej symboliczna – mówi Stanisław Firszt.

O Cieplicach decydowali nadal Schaffgotschowie, których pozycja stopniowo rosła wprost proporcjonalnie do spadku pozycji "miejskich deputowanych" Cieplic. Praktycznie w okresie Królestwa Pruskiego, po Kongresie Wiedeńskim w 1815 r. i Cesarstwa Niemieckiego do 1918 r., nic się nie zmieniło. Wieś Cieplice była już od dawna dużą miejscowością uzdrowiskową, ale praw miejskich nie mogła otrzymać. W 1914 r., w momencie wybuchu I wojny światowej, Cieplice liczyły 4.500 mieszkańców. Po zakończeniu działań wojennych w 1918 r. i abdykacji cesarza Fryderyka Wilhelma II wszystko się zmieniło.

- W lutym 1919 r. na gruzach Cesarstwa Niemieckiego powstała Republika Weimarska. Ruchy rewolucyjne i późniejsza galopująca inflacja, powodowały wielkie niepokoje społeczne. W Cieplicach utworzono Radę Ludową. Hrabia Schaffgotsch zdecydował się oddać część swoich majątków pod zasiedlenie, zgodnie z uchwałą z 11 sierpnia 1919 r. prawo o zasiedleniu Rzeszy. Pozycja Schaffgotschów, w porównaniu z poprzednimi latami, stopniowo zaczynała maleć. W latach 20’ XX w. nasiliły się ambicje niektórych kół mieszkańców Cieplic, zmierzające do podniesienia uzdrowiska do godności miasta. Tendencje te utrzymały się do początku lat 30’. Już wtedy starano się o stworzenie herbu dla miejscowości. W tej sprawie rozpisano konkurs, na który wpłynęło kilka projektów. W rezultacie zwyciężył projekt nawiązujący do herbu Schaffgotschów i uzdrawiającej mocy wód termalnych – twierdzi dyrektor.

30 stycznia 1933 r. kanclerzem Rzeszy został Adolf Hitler, przywódca Narodowo – Socjalistycznej Partii Niemiec, który po śmierci prezydenta Paula von Beneckendorf Hindenburga w 1934 r. objął pełnię władzy w powstającej III Rzeszy. W końcu prośby Ciepliczan zostały wysłuchane i 12 września 1935 r., decyzją Landrata Legnickiego von Altene, Bad Warmbrunn liczące wówczas około 5.500 mieszkańców otrzymało prawa miejskie. Fakt ten podano do wiadomości w lokalnym dzienniku urzędowym "Kreis – Blatt des Kreises Hirschberg" nr 29 z 2 października 1935 r. poz.290.

- Miasto Cieplice otrzymało Nowy Rynek (chociaż nigdy nie miało starego) oraz budynek ratusza. Kiedy kończyła się II wojna światowa liczyło ok. 8-9 tys. stałych mieszkańców, choć zjechali tu uciekinierzy z terenów, do których zbliżał się front od wschodu. Dolny Śląsk wraz z Cieplicami, przypadł Polsce. Już w maju 1945 r. wkroczyły tu wojska sowieckie, a niedługo po nich obszar ten zaczęła obejmować administracja polska. Powiat Jeleniogórski, na którego terenie leżały Cieplice, został objęty przez władze polskie 22 maja 1945 r. przez Pełnomocnika Rządu RP na Obwód 29, Wojciecha Tabakę (starostę), na podstawie zarządzenia Pełnomocnika Rządu RP na Okręg Dolnego Śląska z 13 maja 1945 r. Nr.O.Os.U3 6/F – 29/45. W tym dniu powiat składał się m.in. z trzech miast wydzielonych, tj.: Cieplic Śląskich Zdroju, Kowar i Miedzianki. Wchodzące w jego skład gminy miejskie i wiejskie podzielono wg typu gospodarki. I tak były: gminy rolnicze, przemysłowo – rolnicze, turystyczno – klimatyczno – letniskowe i jedna gmina uzdrowiskowa, tj. miasto Cieplice Śląskie Zdrój. 31 grudnia 1945 r. liczyło ono łącznie 19.363 mieszkańców w tym 15.368 Niemców i 3.900 Polaków. Jeszcze w 1945 r. utworzono tu Miejską i Gminną Radę Narodową. Jej prezydium składało się z pięciu osób (w tym burmistrza) i dwudziestu członków Rady. W samym Urzędzie pracowało 62 pracowników – opowiada Stanisław Firszt.

Niemcy stopniowo opuścili Cieplice, a ich miejsce zajęli Polacy. Główną atrakcją Cieplic Śląskich Zdroju były obiekty uzdrowiska, piękne parki i promenady, a także - jak pisano w 1947 r. - "Niezwykle zasobna biblioteka byłego hrabiego Schaffgotscha (która) została objęta przez Instytut Śląski w Katowicach. Natomiast Muzeum byłego hrabiego Schaffgotscha (...) znajduje się pod opieką i zarządem Dyrekcji Zdrojowiska Cieplice Śląskie Zdrój".

- Miasto i uzdrowisko rozwijały się, m.in. dzięki Funduszowi Wczasów Pracowniczych i Społecznej Służbie Zdrowia aż do końca lat 60’ XX w. Już wtedy pracowano nad zmianami w administracji w PRL. W 1971 r. uchwałą VI Zjazdu PZPR (Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej) przyjęto koncepcję trzeciego etapu reformy administracyjnej, którą ostatecznie sprecyzowało XVII Plenum Komitetu Centralnego PZPR 12 maja 1975 r. Istniejące praktycznie do 31 maja 1975 r., 17 województw i 5 miast wydzielonych zlikwidowano, a w ich miejsce powstało 49 nowych województw, w tym województwo jeleniogórskie. W jego skład, na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 maja 1975 r., z dniem 1 czerwca 1975 r. weszły następujące miasta: Jelenia Góra, Bogatynia, Bolesławiec, Bolków, Cieplice Śląskie Zdrój, Gryfów Śląski, Kamienna Góra, Karpacz, Kowary, Leśna, Lubań, Lubawka, Lwówek Śląski, Mirsk, Nowogrodziec, Piechowice, Pieńsk, Sobieszów, Szklarska Poręba, Świeradów Zdrój, Węgliniec, Wleń, Wojcieszów, Zawidów i Zgorzelec – mówi dyrektor.

W 1975 r. Cieplice Śląskie Zdrój zajmowały powierzchnię 17,7 km kwadratowych i liczyły 16.200 mieszkańców. W mieście funkcjonowały m.in. Fabryka Maszyn Papierniczych FAMPA, Spółdzielnia Przemysłu Zabawkarskiego "Zorka", Zakłady Przemysłu Maszynowego Leśnictwa, Uzdrowisko Cieplice, Zespół Szkół Rzemiosł Artystycznych i Muzeum Przyrodnicze.

- Zmiany administracyjne zaczęto wprowadzać w połowie 1976 r. 26 czerwca 1976 r., miało miejsce pierwsze posiedzenie Wojewódzkiej Rady Narodowej, której przewodniczącym został I sekretarz KW PZPR Stanisław Ciosek. - W dniu 2 lipca 1976 r. Minister Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska wydał rozporządzenie, ogłoszone w Dzienniku Ustaw nr 24/76 o włączeniu w obręb administracyjny Jeleniej Góry obszarów miast Cieplice Śląskie Zdrój i Sobieszów (bez Jagniątkowa podporządkowanemu miastu Piechowice) oraz obszaru sołectwa Maciejowa z terenu gminy Janowice Wielkie. Decyzja ta w sposób formalny usankcjonowała narastający proces zlewania się sąsiadujących ze sobą aglomeracji, uznając wysuniętą wcześniej przez miejscowy aktyw społeczno–gospodarczy, koncepcję stworzenia zintegrowanego organizmu miejskiego". W ten sposób powierzchnia Jeleniej Góry wzrosła do 89 km kwadratowych, tj. o 90 proc., a ludności do 81.400 osób, tj. o 36 proc. – wylicza Stanisław Firszt.

Dwa lata po zjednoczeniu w 1977 r., Prezydent Jeleniej Góry pisał: "U mieszkańców kotliny jeleniogórskiej wcześnie zrobiło się poczucie wspólnoty i wyrósł konstruktywny, dobrze rozumiany lokalny patriotyzm(...).On to (rachunek ekonomiczny) zadecydował, że mieszkańcy Jeleniej Góry, Cieplic i Sobieszowa doszli do wniosku, że tylko wspólnie zdołają rozwiązać wcześniejsze problemy(...). Trudno jest zaprezentować długoterminowe programy rozwoju Jeleniej Góry. Świadomość, że czytelnicy kroniki, którą w 1990 czy 2000 r. będzie "Rocznik Jeleniogórski", skonfrontują te prognozy z faktami, krępuje i ogranicza zapędy wyobraźni (...). Na obszarze 89 km kwadratowych zamieszkuje aktualnie 81 tys. osób(...) rozsądne normy pozwalają zasiedlić ten obszar ponad 120 tys. populacją".

- Prognozy – prognozami, a jest, jak jest. Faktem jest, że prawie 80 lat temu Bad Warmbrunn podniesione zostało do rangi miasta i że prawie 40 lat temu Cieplice Śląskie tę godność utraciły. Po wielu latach powstała Jednostka Pomocnicza Miasta Jeleniej Góry "Uzdrowisko Cieplice" (Statut – Uchwała nr 446/LVIII/2009 Rady Miejskiej Jeleniej Góry z dnia 13 października 2009 r.; 15– osobowej Rady, do których mogli przystąpić jedynie mieszkańcy centrum Cieplic 20 marca 2011 r. oraz pierwsze posiedzenie 15 kwietnia 2011 r.), jako namiastka lokalnego samorządu – mówi Stanisław Firszt.