Historia cieplickiej wieży
W XIII w. książęta piastowscy sprowadzili do Cieplic najpierw zakon augustianów, a później joannitów i ulokowali ich w pobliżu ciepłych źródeł. Mnisi mieli opiekować się chorymi, którzy przybywali do ciepłych wód. Wokół źródła wznieśli najprawdopodobniej różne budowle m.in. dom mieszkalny dla zakonników, dom noclegowy dla kuracjuszy, jadłodajnię, rozbieralnię oraz kościół.
- Pierwsze obiekty najpewniej były budowane z drewna. Wokół terenu klasztoru znajdowało się jakieś ogrodzenie, które z czasem zamieniono na kamienny mur. Była w nim furta, którą również stopniowo rozbudowywano. Tak powstała brama wejściowa na teren „sacrum”, jak w większości klasztorów. Stała w tym samym miejscu, gdzie dzisiaj jest wieża wejściowa przy kościele św. Jana Chrzciciela. W niej przebywał zapewne furtian, który ją otwierał i wpuszczał wiernych. Nie wiadomo, jak dokładnie wyglądała ta budowla. Od XIV w. do początku XV w. nie wiadomo co się działo z klasztorem – mówi Stanisław Firszt, dyrektor Muzeum Przyrodniczego.
W 1403 r. Gotsche II Schoff sprowadził do Cieplic zakon cystersów, który zajął teren i zabudowania po joannitach. Mnisi zaczęli rozbudowywać klasztor. Furta-brama wejściowa została nadbudowana i w ten sposób powstała gotycka wieża wejściowa ze spiczastym dachem. Pełniła ona wtedy dwie główne funkcje, jako brama wejściowa na teren święty, czyli „sacrum” oraz jako wieża kościelna, gdzie mogły znajdować się też dzwony.
Kamienny, gotycki, kościół Św. Jana Chrzciciela od samego początku nie miał wieży. Wokół niego znajdował się cmentarz, więc można również mówić o kolejnej funkcji wieży, jako bramy cmentarnej. Według śląskiego zwyczaju, zmarłego wprowadzano przez taką bramę, by go pochować. Wtedy wychodził ksiądz i w bramie witał zmarłego oraz kondukt żałobny przed wejściem na teren poświęcony.
- Trzeba pamiętać, że średniowieczne klasztory, pełniły również funkcje obronne. Podczas zagrożenia mieszkańcy chronili się w klasztorze, a najważniejszą linią obrony punktem był wtedy mur i wieża wejściowa, z której można było strzelać. Pełniła ona również funkcję obserwacyjną i ostrzegawczą. Cieplicka wieża do dzisiaj jest najwyższym punktem obserwacyjnym i widokowym w Cieplicach. Wiadomo, że np. husyci byli pod Jelenią Górą w 1427 r. i na pewno dotarli też do Cieplic – mówi dyrektor.
W XVI i XVII w. wieża bramna była już dosyć wysoka. Jak pokazują ryciny, miała szpiczasty dach. Symbolicznie wskazywała, że najważniejszy w Cieplicach jest właśnie klasztor. W 1709-1711 r. przeprowadzono w niej remont. Wykonał go Eliasz Scholtze z Bolesławca. Wzniesiono ją na planie kwadratu w formie bramy wjazdowej, zwieńczonej łukiem koszowym.
W 1709 r. na wieży umieszczono zegar, wykonany przez Johanna Christiana Lemana z Lubania. W 1710 r. kamieniarz z Bolesławca Heinrich Seyfert zbudował na wieży taras widokowy. Pełniła ona znowu dwie nowe funkcje: pokazywała czas i była również wieżą widokową dla kuracjuszy. Stała się więc obiektem turystycznym, a jednocześnie regulowała rozkład dnia życia w Uzdrowisku. Tuż po jej przebudowie, w 1711 r., wybuchł w Cieplicach wielki pożar, podczas którego spaliły się też kościół i wieża. Świątynię odbudowano jako większą, natomiast wieżę taką samą i w takim im stanie można ją oglądać do dziś.
- W latach 1815 – 1822 wieżę remontowano. Wykonano to też w 2012-2013 r. Cmentarz przestał funkcjonować przy kościele na początku XIX w. a w mur kościoła zostały wmurowane zabytkowe epitafia. Tak powstało lapidarium. Wieża stała się wejściem na ekspozycję wystawy starych kamiennych nagrobków. W XIX w. do Cieplic przyjeżdżało coraz więcej kuracjuszy i rozwinęło się Uzdrowisko. Wtedy często korzystano z wieży widokowej oraz zegara, który odmierzał czas i regulował życie uzdrowiska na basenach, zabiegach itp. Stała się też głównym elementem centrum Cieplic, niczym wieża ratuszowa, która wyznacza czas w rynku.
Przy wieży znajdował się bowiem plac uzdrowiskowy, który skupiał mieszkańców i kuracjuszy. Wokół tego centrum były kawiarenki, restauracje, sklepy z pamiątkami, stragany, itp. Wieża była centralnym punktem cieplic aż do 1935 r., kiedy to Cieplice otrzymały prawa miejskie – opowiada Stanisław Firszt.
Obecnie zegar nie działa, a wieża jest niedostępna dla zwiedzających, mimo że turystycznie jest to najlepszy punkt widokowy w Cieplicach.
Podsumowując: to wielofunkcyjność wieży wyróżnia ją nie tylko w Polsce, ale i w Europie Środkowo-Wschodniej. Jest to jedyna taka budowla, która pełni lub pełniła funkcje bramy dzielącej sfery „sacrum” i „profanum”, wejścia na teren kościelny, na teren klasztorny, na teren cmentarza, wejścia do lapidarium, wieży kościelnej z dzwonami, wieży obserwacyjnej, wieży bramy obronnej.
W latach rozwoju turystyki i Uzdrowiska stała się punktem widokowym dla kuracjuszy, a w końcu namiastką wieży ratuszowej z zegarem regulującym czas życia Uzdrowiska, natomiast od 1935 r. miasta Cieplice.
